Irlanda Kuleleri ile Kafkas-Vaynah Kulelerinin İşlevsel ve Biçimsel Açıdan Karşılaştırması
Irlanda Kuleleri ile Kafkas-Vaynah Kulelerinin İşlevsel ve Biçimsel Açıdan Karşılaştırması
Irlanda Kuleleri ile Kafkas-Vaynah Kulelerinin İşlevsel ve Biçimsel Açıdan Karşılaştırması
Erol Yıldır
[Bu yazı 1184 kez okundu]
İnsanın yüksek yapılara ilgi duyması sanılanın aksine oldukça eski bir eğilimdir. Tarihin
ilk dönemlerinden beri insan eliyle yapılan bu tür yapılar ilk mimarlık örnekleri arasında yer almıştır.Böylece
kule mimarisi yüksek yapı geleneğinin ilk örneklerini oluşturmuştur. Ancak bu ilk mimari örnekleri ahşap
malzeme kullanılarak yapılıyordu. M.Ö.6000 yıllarına tarihlendirilen Çatalhöyük’de ahşaptan
yapılan ve ölüm ritüellerinde kullanılan kule çizimlerine rastlanmıştır . Dünya mimarisinin duvar
örme tekniklerinin gelişimine bağlı olarak kuleler de zamanla değişim göstermiştir. Yüksek mimari
yapıların özellikle savunma amaçlı olarak inşa edilmesine ise en azından site devletlerinin kurulduğu
antik çağlardan itibaren başlanıldığını günümüze kadar ulaşan kalıntılardan
anlamaktayız. Dünyanın birçok bölgesinde farklı çağlarda ve çeşitli amaçlarla kule yapımı
yaygın olarak uygulanmıştır. Ancak bu tür yapıların bir bölümü günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Yapıldıkları çağların mimari bilgi seviyesini ve yaşantı özelliklerini günümüze taşıyan
kulelerin bir bölümü de Kafkasya’da bulunmaktadır.
Kafkasya’nın Daryal boğazı çevresinde ve dağlık İnguş-Çeçen topraklarında yüzlercesi
bulunan kule mimarisi örneklerine, bu ülkenin binlerce kilometre uzağındaki İrlanda adasında da benzer
şekillerde tesadüf edilmektedir. Bu benzerliğe bilimsel literatürde ilk kez 1940 yılında John F.Baddeley
dikkat çekmiştir . Baddeley “The Rugged Flanks of Caucasus (Kafkasyanın Yalçın Kanatları)”
adlı eserinde bu benzerlik haricinde, Osetyanın Kaluat köyü sırtlarında yer alan Edisa bölgesindeki yapı
kalıntılarını da Peru ile Bolivya sınırındaki Titicaca gölü kıyısındaki
Tihuanaka yapılarına benzetmektedir. Akademisyen Melitsev Bekov’a göre bu yapılar “Kelt’lerden”
kalmadır. Ancak Baddeley, bu yapıların Nart Destanlarında anlatılan toplumlarla ilişkili olduğu
fikrindedir . İrlanda Kuleleriyle benzer özelliklere sahip Kafkas kulelerinin en zengin bölümü olan Vaynah Kuleleri hakkındaki
bir çalışmamız geçtiğimiz yıllarda yayınlanmıştı . O çalışmada da kısaca
değinilen benzerlikler bu yazının konusunu oluşturmaktadır. Ayrıca bu benzerlikler Marje sanal
ortamında geçtiğimiz aylarda gündeme getirilmiş ve katılımcı üyelerin dikkatine sunulmuştu.
Coğrafi olarak Avrupa’nın iki ayrı ucunda, birbirlerinden kilometrelerce uzaklıkta bulunan İrlanda
adası ile Kafkasya’da inşa edilen bazı mimari yapıların büyük benzerliklerinin sebebi ne olabilir?
Eski İrlandalı kule ustaları ile Kafkasya’da yaşamış kule ustaları hangi teknik veya
geleneksel bilgiler ışığında yaptıkları mimari eserlerde ortak sonuçlara ve benzer biçimlere
ulaşmış olabilirler? Bu benzerlik İrlandalıların (veya Keltlerin) tarihsel köken açısından
Kafkas asıllı olduklarının bir göstergesi olabilir mi? Melitsev Bekov’un Osetya’daki yapıların
Keltlerden kalmış olduğu yönündeki iddiası ne derece gerçektir? Benzerlikler gündeme geldiğinde bu
ve buna benzer soruları çoğaltmak mümkündür. Ancak burada bu soruların cevabı aranmayacak, sadece İrlanda
Kuleleri ile Kafkasya’da bulunan Vaynah kulelerinin biçimsel, işlevsel ve teknik özellikleri dikkate alınarak
karşılaştırmaları yapılacaktır. Bu karşılaştırmalar yöntem olarak,
İrlanda Kuleleri hakkında yazılan kaynaklarla (L.Barrow, P.Callahan, çeşitli web siteleri ) ve Kafkasya’da
kendi tespitlerimiz sonucunda elde ettiğimiz donelerin yine farklı kaynaklarla (Aziyev-Çahkıyev , M.B.Mujuhoyev,
V.V.Agibalova vb.) desteklenmesi sonucunda olgunlaştırılmıştır.
İrlanda’da inşa edilen (Irish Round Towers) kulelerle Kafkas-Vaynah Kuleleri (Vainakh Watch Towers) arasında
sadece biçimsel değil, işlevsel, teknik ve malzeme yönünden de büyük benzerlikler söz konusudur. Ancak bu benzerlikleri
sıralamadan önce iki kule tipi arasındaki en belirgin farklılığa değinmek yerinde olacaktır.
Glendalough Kulesi
Erzi'den Vaynah Kuleleri
Bu temel biçimsel farklılık, İrlanda kulelerinin silindirik gövdeli ve dairesel planlı olarak inşa
edilmesine karşılık, Vaynah kulelerinin kare planlı ve köşeli olarak yapılmış olmasıdır.
Ancak bu noktada hatırlanması gereken bazı özelliklere dikkat etmek gerekir. Buna göre; İrlanda kuleleri
adanın ovalık ve az eğimli coğrafi yapısına uygun olarak, istilacı imha saldırılarına
karşı daha iyi savunma yapma imkanı veren silindirik gövdeli olarak yapılmıştır. Çünkü
kulenin her yönünden saldırıya uğrama durumunda dairesel plan, kare plana göre daha işlevsel bir özellik
taşıyordu. Dağlık ve yüksek bölgelere, hatta bazen “bıçak sırtı” gibi arazilere
inşa edilen Vaynah kuleleri için ise böylesi bir zorunluluk mevcut değildi. Ayrıca dairesel planlı kule
yapımı, kare planlı kulelere göre daha emek ve özen isteyen zor bir teknikti. Vaynah kulelerinin kare planlı
yapılmasının bir nedeni de bu plan tipinin çok amaçlı yapılarda daha işlevsel bir özellik taşımasından
kaynaklanıyordu. Sadece savunma amaçlı inşa edilen yapılarda ise dairesel plan ve silindirik gövde daha
işlevsel bir özellik taşımaktaydı. Bu nedenle yapım sırasında sadece savunma amacı
taşıyan İrlanda kulelerinden farklı olarak çok amaçlı inşa edilen Vaynah kulelerinin zorunluluk
yokken bu tür dairesel planda yapılması gereksiz bir uygulama olarak kabul edilmiş olmalıdır.
Gerçekte Kafkasyalı yapı ustaları bu tür dairesel planları bazı eserlere uygulamışlardı.
Örneğin Çeçenya’da Vovnişki Birg’de ve Kabarday Balkarya’nın Muhol yöresinde bulunan Kruglıy
mezar anıtları dairesel planlı ve tıpkı İrlanda kulelerinde olduğu gibi aynı taş
işçiliğinde ve sivri yarım kubbeli olarak inşa edilmişti. Buna karşılık İrlandalı
yapı ustaları da kare planlı kule yapımını da biliyorlardı. Örneğin Glendalough-Trinity’deki
yapı kalıntıları bu türdendir.
İrlanda Kulelerini araştıran bilim adamları İrlandalı kule ustalarının savunma amaçları
öne çıkan bu yapıları Bizanslılardan esinlenerek yaptıklarını ileri sürmüşlerdir.
İrlanda kulelerinin kökenleri hakkındaki bu düşünce bazı gerçek yönlere sahip, ancak eksik bilgiye dayalı
olabilir. Gerçekte kule mimarisi geleneği Kafkasya’nın hemen her yöresinde olduğu gibi, yakın coğrafyalarda
da tarih boyunca yaygın olarak yapılıyordu. Örneğin Doğukaradeniz bölgesindeki vadilerde muhtemelen
Kafkasyalı Kolhis-İber topluluklarınca milattan sonraki ilk asırlarda inşa edilmiş Zilkale,
Kılıçkaya, Köprügören, Yukarımaden, Cvarishev vb. kuleler Kafkasya’daki kulelerle aynı özelliklere
sahiptir. İlk ve Ortaçağlarda Doğukaradenizdeki Gürcü derebeylikleri ya Bizansa bağlı ya da bağımlı-ilişki
içerisindeydiler. Bu bölgede yer alan ve günümüze ulaşan bazı yapı kalıntıları silindirik gövdeleri
ile İrlanda kulelerine benzer şekillerde inşa edilmişlerdir. Örneğin Kireçli köyü kulesi, Tanzot
köyü kalesi, Şavşat (Satlel) Kales’indeki kule kalıntıları bu iddiayı destekleyici özellikler
taşımaktadırlar. Bu durumda İrlanda kulelerinin Bizansla kurulan ilişkisi bölgedeki Kafkasyalı
topluluklarca yapılan kule yapılarından yola çıkılarak ortaya atılmış olabilir. Bu
noktada bir noktaya daha değinmemiz gerekirse o da; Kafkasyanın bir yabancı araştırmacı için
ulaşılması zor derin vadilerinde gizlenerek günümüze ulaşan kule mimarisi örnekleri hakkında İrlanda
kuleleri uzmanlarının büyük bir olasılıkla hiçbir doküman veya bilgiye sahip olmadıklarıdır.
Böylece araştırmacılar karşılaştırma yapabilecekleri yeterli verilere sahip olmadıklarından
dolayı sadece “Bizans etkilerine değinebilecek kadar” konuya ulaşabilmiş görünmektedirler.
İrlanda kuleleri ile Vaynah Kuleleri genellikle müstakil olarak yapılmış eserlerdir. Ancak bazı örneklerde
İrlanda kuleleri manastırlara, Vaynah kuleleri de kulevari evlere bitişik halde inşa edilmişlerdir.
Vaynah kulelerinin bazı örnekleri komplike bir yerleşim ünitesinin parçası olarak çok sayıda ve bir arada
yapılmıştır. Erzi, Leilakh, Eghikal, Hani, Pogo vb. avullar çok sayıda kulenin bir arada olduğu
yerlerdir.
Her iki ülkedeki kule yapılarında da savunma amaçları ön plana çıkmaktadır. Buna göre İrlanda’daki
kuleler Keltleri Viking istilacıların
veya Drüid rahiplerini Romalı askerlerin saldırılarına karşı korumak üzere yapılmıştı.
İrlanda Kuleleri
Waynakh Kuleleri
Bilindiği üzere Kafkasya’daki kulelerin yapılış amaçları arasında, farklı çağlarda
ülkeye yapılan (Hun, Mogol veya Rus vb.) saldırılara karşı savunma amacı da bulunmaktadır.
Bu nedenle Çeçenya’daki yapılara “Savaş Kuleleri”, “Gözetleme Kuleleri”,”Savunma-Haberleşme
Kuleleri” gibi çeşitli isimler verilmiştir.
Vaynah ve İrlanda kuleleri farklı taş malzeme kullanılarak kabayontu örme tarzında yapılmışlardır.
İrlanda kulelerinde bazalt veya granit taşlar kullanılırken, vaynah kulelerinde bu malzemelerin yerini
daha çok arduvaz plaka taş levhalar almıştır. İrlanda kulelerinde görülmeyen bu tür plaka taşlar,
kulelerle aynı tarihlerde yapılan ve şaşırtıcı bir biçimde Kafkasya’daki mezar anıtlarına
benzeyen CoKerry’deki yapı kalıntılarında karşımıza çıkmaktadır.
Co Kerry
Vovnişki Brig
İrlanda kuleleriyle Vaynah kuleleri ölçü ve oranlar açısından aynı veya benzer özelliklere sahiptir. İrlanda
Kuleleri 21 ila 38 m. yüksekliktedirler. Vaynah kulelerinin de 20 ila 36 m arasında değişen yüksekliklere sahip
olduğu bilinmektedir.Kulelerin temelde ortalama duvar kalınlığı İrlanda kulelerinde: 1.30 m.,
Vaynah kulelerinde ise: 1.50 m. civarındadır. İrlanda kulelerinin tepe kısmında duvar kalınlığı
ortalama 80-90 cm iken Vaynah kulelerinde bu ölçüler daha da azalarak 50-60 cm kadar düşmektedir. Bu ölçüler Vaynah kulelerine
daha piramidal bir görüntü vermiştir. Böylece her iki yapı türünde de yüksek yapının basınç etkisi
duvar yükseldikçe kalınlık azaltılarak yok edilmiştir.
Her iki kule tipinde de temel genişliği 5 veya 6 m. uzunluğunda, kuleyi oluşturan kat adeti ise 5 veya
6 tanedir. Kat yükseklikleri, pencere ve kapı ölçüleri aynı boyut ve oranlardadır. Katlar arasındaki bölmeler
ahşap malzeme kullanılarak yapılmıştır. Kirişlerin duvar yüzeyine monte edilmesinde plan
tipine uygun köşebent veya çıkıntılara bağlı olarak aynı temel prensipler kullanılmıştır.
Kulelerin en üst katlarında yer alan pencereler her iki kule tipinde de 4’er adettir ve şaşırtıcı
bir şekilde benzer formludur. Ancak Vaynah kulelerinde bu pencereler önünde yer alan mazgal delikli Çeçence Çerkçx denilen
balkon-dolaplar (belki de silindirik gövdeye uygun olmadığından) İrlanda kulelerinde yoktur. İrlanda
Kulelerinde tepedeki 4 pencere dört ana yönü işaret etmektedir. Bu tür bir benzerlik Vaynah kulelerinin bazı örneklerinde
de -büyük bir olasılıkla tesadüfi olarak- mevcuttur. İrlanda kulelerinde her katta bulunan tek pencereler ise
daima doğu yönüne bakar vaziyette yapılmıştır.
Her iki kule tipinde de mazgal delikleri ve bazı kulelere bitişik olarak inşa edilen örme taş merdivenler
bulunmaktadır.
Her iki kule tipinde de çatı biçimleri sivri uçlu olarak, İrlanda kulelerinde silindirik gövdeye uygun olan konik
şekilde, Vaynah kulelerinde ise prizmatik kare gövdeye uygun olarak piramidal (basamaklı) şekilde inşa
edilmişlerdir.
Her iki kule tipinde de kapı ve pencere üstlerine Çeçence Kurkhxera denilen taş bloklar yekpare kilittaşı
olarak yerleştirilmişlerdir.
İrlanda Kulelerinde Pencere
Vaynah Kulelerinde Pencere
Her iki kule tipinde de özellikle savunma amacıyla yapıldığını gösteren bir uygulama olarak
kapı girişleri yerden 2-3 m yukarıya inşa edilmiştir. Bu tür kapılar herhangi bir savunma durumunda
büyük bir işlevsellik taşıdığından aslında tüm eski ve ortaçağ boyunca birçok toplum
tarafından yaygın olarak kullanılmıştı. Örneğin Çinlilerde Çin Seddinde yer alan bazı
burç kulelerinde benzer uygulamalar yapmışlardı.
İrlanda ve Vaynah Kulelerinden Kapı Örneği
İrlanda kulelerinin M.S. 200- 1200 yılları arasında yaygın olarak yapıldığı bilinmektedir.
Buna karşılık 1200’lü yıllarda klasik görünümüne kavuştuğu düşünülen Vaynah kulelerinin
kökeni ve ilk inşa yılları, tahmini olarak Urartu-İskit dönemlerine (M.Ö.900-600) bağlanmasına
karşın bu konu henüz tam olarak aydınlatılamamıştır.
İrlanda’da yaklaşık 90 kule örneği bulunmaktadır bunların sadece 23 tanesi sağlam
kalabilmiştir. Kafkasya’daki toplam kule sayısı henüz net olarak bilinmemektedir. Sadece Vaynah kulelerinin
350 den fazla sayıda olduğu bilinmektedir. Bu kulelerin kaçının sağlam olduğunu ise şu
an için bölgede süren savaş nedeniyle tespit etmek mümkün değildir.
İrlanda kulelerinde özellikle son dönem yapılarında (County Laois’deki Timahoe Kulesi, Devenish Kulesi
vb.) kapı ve pencere üstlerinde kesme taş işçiliğinin plastik biçimlendirmeye olan yatkınlığından
faydalanılarak bir takım figüratif süslemeler yapılmıştır. Bu tür süslemeler Vaynah kulelerinde
malzemenin elverişsizliğine bağlı olarak (plaka taş levha) yapılmamıştır. Ancak
İrlanda kulelerinde yapılan figüratif süslemeler Vaynah ülkesindeki Thaba-Erda tapınağında ve kesme
taş malzemenin kullanıldığı bazı islami döneme ait yapılarda (Tsontroy camii vb.) karşımıza
çıkmaktadır.
İrlanda kulelerinden bazıları (örneğin: County Cork ’ daki Cloyne Kulesi) çatısız olarak
hisar tipinde inşa edilmiştir. Bilindiği üzere bu türe giren örneklere Vaynah kuleleri arasında da (örneğin:
Belag’daki Biyalkin Kulesi) rastlanılmaktadır.
İrlanda Kulelerinin başlangıçta çankulesi ve keşişlerin ikameti için yapıldığı
sanılıyordu. Ancak bu iddia kuleler hakkında araştırmalar yapıldığında tamamen
yok olmuştur. Kulelerin yanına kuruldukları kiliselerde zaten çan vardı ve keşişlerde (Monk’lar)
bu yapıları ikamet amaçlı kullanmıyorlardı. Ayrıca kilise yazarları bu yapılardan
kayıtlarda bahsetmemekteydi. Bütün yapılan araştırmalar bu kulelerin hıristiyanlık öncesi dönemlere
ait pagan yapılar olduğunu göstermiştir.
Katlarda bulunan pencerelerin doğuya açılmasının sebebi, güneşin ilk ışıklarını
görebilmek içindi. Ayrıca kulelerin alt katında çok miktarda bulunan kül ve köz kalıntıları, bu yapılarda
sürekli olarak kutsal ateşler yakıldığını göstermekteydi. Yine kule isimlerinin “Coleag
(Fire God)”, “Turaghan (the Tower of Fire)”, “Aidhne(the Circle of Fire)”, “Kennegh (The
Chief Fire)”, “Teghadoe (The Fire House)”, “Fertagh (the Burial Fire Tower)” vb. ateşle
ilgili olması gibi özellikler kulelerin güneş ve ateşe tapan topluluklar tarafından yapıldıklarını
göstermektedir. Güneşe veya ateşe tapınma paganizmi bilindiği üzere Kafkasya topraklarında da karşımıza
çıkmaktadır. Özellikle ilkel dönemlerden beri petrol ve yer altı gazları açısından zengin rezervlere
sahip olan Doğu Kafkaslarda “Ateşgede” genel isimiyle anılan güneşe ve ateşe tapınma
izleri tarihin ilk dönemlerine kadar uzanmaktadır. Azerbaycan’ın bir adı da “Odlar yurdu”dur.
Kafkas dağlarında güneşe tapınma sonucunda inşa edilen ve “Sukut Kuleleri” de denilen
binlerce güneş mezarı mevcuttur. Bu mezarların, bölgelerdeki kulelerle yakın benzerlikleri ve ilişkileri
vardır. En azından kulelerin çatılarına verilen “Mayla” adı Çeçencede “güneşlik”
(Malk:güneş) anlamına gelmektedir. Çeçenya coğrafyasında güneşle ilgili “Malkha”, “Mayistri”,
“Malkhisti” vb. gibi isimler bulunmaktadır. Buradan şu sonuca varabiliriz ki, İrlanda’daki
kule yapıcı toplulukların pagan inançları Kafkasya’ya hiç de yabancı değildir. Ancak bu
noktada şu gerçeğin altını çizmek gerekir. Ateşe veya güneşe tapma paganizmi sadece İrlanda
veya Kafkasya’ya ait değil, dünyanın bir çok bölgesinde ortaya çıkmış yaygın bir antik
inanış biçimidir.
İrlanda ve Vaynah Kuleleri Kesit Alanı
İrlanda kuleleri için ortaya atılan bazı iddialar ise gerçekten çok ilginçtir. Daha önce NASA ve USAF’ta
da çalışmış olan entomologist Prof. Philip Callahan , “Ancient Mysteries, Modern Visions”
adlı eserinde bu kulelerin İrlanda’daki coğrafi yerleşim haritasını incelediğinde,
karşısına kış gündönümünde kuzey yıldızlarının
dağılımını hatırlatan bir şeklin çıktığını iddia etmektedir. Akademisyen
Callahan’ın değindiği bir başka ilginç nokta ise, bu kulelerin sesi aksettirdiği, uzaydan yeryüzüne
gelen manyetik ve elektromanyetik enerjiyi toplayarak bir çeşit anten görevi yaptığı şeklindedir.
Kuleler kireçtaşı, demirle zenginleştirilmiş kırmızı kum taşı, killi kayagantaşı
ve granit gibi (Keltler tarafından iyi bilinen) paramagnetik özellikleri olan malzemelerden yapıldığından
bir anten işlevi görerek “schuman dalgası” denilen ve doğal olarak oluşan elektromanyetik
radyasyon topluyor, bu da kulelerin etrafındaki toprağı daha verimli hale getiriyordu. Buna göre yer yüzü ve
Ionosferde var olan ve dakikada ortalama 2000 light ışıma veren bazı elektromanyetik dalgalar yer altında
titreşim yaparak insan davranışlarına (1-30 hertz frekanslar) ve bitki verimliliğine (350-6000 hertz
frekanslar) tesir etmektedir. Kafkasya’da bu tür paramagnetik konulara ilişkin çeşitli söylenceler (Özellikle
Elbruz Dağı ile ilgili olarak) mevcuttur. Ancak kulelerle ilgili bu tür iddialar hakkında bir kayıt bulunmamaktadır.
İrlanda’da bulunan kule yapı örneklerine İngiltere’de, Belçika’da (Messines Tower), Sumatra
ve Java’da benzer biçimlerde tesadüf edilmektedir. Bu yapılar genel görünüş, katlar, yüksek giriş kapıları,
tepedeki dörtlü pencere sistemleri vs. gibi özellikler açısından İrlanda kuleleriyle büyük benzerliklere sahiptirler.
Hindistanda bulunan bazı kule yapılarında ise “Fire Towers”, “Fire-circles”, “Sun
houses” gibi İrlanda kulelerine benzer adlar kullanılmıştır.
Dünyanın bir çok bölgesinde tarih boyunca yaygın olarak kule tipi mimari örnekleri yapılmıştır.
Kafkasya ve İrlanda bu yapıların en çok örneğinin bir arada bulunduğu iki ayrı coğrafya
olarak dikkati çekmektedir. Ancak bu yapılardan İrlanda Kuleleri farklı açılardan detaylı incelemelere
konu olurken, Kafkas-Vaynah kuleleri hakkında ise gözlemlere dayalı birkaç çalışma dışında
daha henüz konuyu farklı açılardan ele alan kapsamlı araştırmalar yapılmamıştır.
Görüldüğü üzere sadece kaynaklara dayanılarak yapılan yüzeysel bir karşılaştırma sonucunda
dahi İrlanda kule mimarisi ile Kafkasya-Vaynah kule mimarisi arasında teknik, işlev ve malzeme özellikleri
yönünden birçok benzerlikler ortaya çıkmıştır.
Bu noktada şu iki gerçeğin de altını çizmemiz gerekmektedir:
1. Her iki ülkenin kule yapıları arasındaki karşılaştırma sonuçları okuyucu tarafından
sadece bir durum tespiti olarak algılanmalıdır.
2. Yapılar arasındaki benzerliklerden yola çıkılarak İrlandalılar ile Kafkasyalılar arasında
köken birliği arama gibi bir iddiamızın bu yazı için söz konusu olmadığı anlaşılmalıdır.
Böylesi bir iddianın eğer gerekiyorsa, oluşturulabilmesi için konunun budunbilimsel, dilbilimsel, tarih ve
arkeoloji vb. gibi daha farklı bilim alanları tarafından ele alınması ve olgunlaştırılması
gereklidir.
Konu üzerinde sanat tarihi açısından daha kesin yargı ve ifadelerde bulunabilmek için İrlanda’da
inşa edilmiş kulelerle Kafkasya’daki kulelerin bölgelerinde daha detaylı bir şekilde karşılaştırılarak
ele alınması ve incelenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu tür karşılaştırmalar Batı Kafkasya’daki
“dolmen”lerle dünyanın diğer bölgelerindeki dolmenler hakkında da yapılmalıdır.
Bu tür araştırmalar inanıyoruz ki dünya toplumları arasındaki kaynaşmalarda bir harç vazifesi
görecektir.
İan BENNET., “The Mistress of All Life”,Hali, april 1990, issue 50, vol.12-2, p.116-129.
John F.BADDELEY., The Rugged Flanks of Caucasus, London 1940.
Aydın Osman ERKAN., Tarih Boyunca Kafkasya, Çiviyazıları yay., İstanbul 1999., s.104-113.
Erol YILDIR., Kuzey Kafkasya’da Vaynah Kule Mimarisi (Vaynah Kuleleri), Flaş Ajans, İstanbul 1997. s.62-63.
http://www.marje.net/mailgrubu/ 10. Ocak 2002, Perşembe 13.47. (C’upe Hasan Okan Iscan)
İrlanda kuleleri hakkında aşağıdaki web adreslerinde daha geniş bilgilere ulaşılabilir.
Bknz.,
http://www.roundtower.de/,
http://www.fiddlersgreen.net/buildings/english/irish-tower ,
http://www.irishknowledge.org/pages/Detailed/1241.html ,
http://www.lawrencetown.com/clonmac.htm ,
http://www.users.bigpond.com/kirwilli/dolmen/monuments.htm,
http://www.kerrypoet.utvinternet.com/monastic/monastic2.html,
http://www.ireland.org/irl_hist/hist17.htm
http://www.geocities.com/TheTropics/Cabana/2973/Ireland/Glenda.html vb.
M.A. AZİYEV-D.Y.ÇAHKIYEV., Kamennaya Letopıs Stranı Vaynahov. Pamyatniki Arhitekturu i İskusstva Çeçni
i İngusyetii, Russkaya Kniga, Moskva 1994.
M. Bagaudinov MUJUHOYEV., Srednevekovıye Kultovıye Pamyatniki Centralnogo Kavkaza.,Kniga, Grozniy 1989.
V.Vasiliyevna AGİBALOVA.,Na Assu Çerez Armhi, Grozniy 1988.
Lennox BARROW., Irish Round Towers, Dublin 1977.
Doğu Karadeniz Bölgesindeki yapılarla ilgili olarak bknz.,
Osman AYTEKİN., Ortaçağdan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar Artvin’deki Mimari Eserler, Kültür Bakanlığı
Yayınları:2257,1999 Ankara.
Phil Callahan hakkında daha geniş bilgi için Bknz.,
http://froebuck.home.texas.net/newpage3.htm
http://vccslitonline.cc.va.us/readingpoetry/callahan.htm
http://www.rotary7910.org/clubs/c_worcester.htm
RESİM
İSKOCYA GALLER BÖLGESİNDE KELT BAHAR ŞENLİKLERİ
RESİM
KUZEY GALLERDE PİCT LERİN TORUNLARI OLAN GEN KIZ VE ERKEKLER
|
